biết và không biết

...

1.

Xưa, đọc Thời Xa Vắng của nhà văn Lê Lựu thật thích, tôi đọc bản đầu tiên do một người cô của một bạn thân làm ở thư viện tỉnh cho mượn, lúc ấy đọc không hiểu lắm, đọc hai lần vẫn chưa hiểu, chỉ biết vui buồn theo năm tháng cuộc đời của Giang Minh Sài mà thôi. Tôi ngưỡng mộ Lê Lựu từ đó, cái tên nhà văn nghe rất triều đại này, hao hao với Lê Lợi, Lê Lai, làm tôi có ấn tượng thật tốt.

Sau nữa, đọc nhà văn Lê Lựu kể chuyện đi Mỹ, cả nước xôn xao, à, ra thế, nước Mỹ thế đấy, thế đấy, lạ quá, ngộ quá, hay quá… thời ấy, nhà văn Lê Lựu và câu chuyện đi sứ văn học sang Mỹ còn nổi hơn cả chuyện về bản điều trần của Nguyễn Trường Tộ năm xưa.

2.

Xưa, tôi có thằng bạn ở chung phòng KTX, thằng này tên Hiền, tôi và nó hầu như ít chơi với nhau, nó thuộc “khối chí thức” còn tôi thuộc “khối lưu manh”. Hiền là con một giáo viên tiếng Anh nên nó có một đam mê rất lớn là đọc sách tiếng Anh, nó đọc rất nhiều, nhưng nó quan tâm nhiều nhất đến lịch sử nước Mỹ và các đời tổng thống Mỹ. Hiền có thể kể với bạn cả đêm về những câu chuyện, những huyền thoại về các đời tổng thống Mỹ mà nó đọc trong các sách tiếng Anh, thời ấy, những chuyện đó chỉ mình nó biết nên nó mặc tình thêm thắt cho hấp dẫn người nghe, thậm chí có đôi chỗ nghe như chuyện thần thoại.

Tôi cũng thích nghe Hiền kể chuyện, nhất là để mua vui lúc trà dư tửu hậu. Tôi chỉ không thích cái cách nó sà vào buổi nhậu và bắt đầu câu chuyện bằng cách hất mặt lên hỏi: tụi bây có biết chuyện tổng thổng XYZ và ABCD… một câu hỏi trịnh thượng của người muốn khoe khoang hiểu biết. Có lần, ghét cái kiểu ấy của nó, tôi hỏi vặc lại: Vậy mày có biết chuyện ông Giặc có quả cà bự chưa? Nó ngớ người, chưa. Cả bọn đã bắt đầu có đứa nín cười, tôi nghiêm mặt nói, chuyện vậy mà mày chưa biết, mày cứ ra khỏi phòng gặp đứa nào bất kỳ hỏi chuyện “cà ông Giặc” xem, ai cũng biết, chỉ có mày không biết. Từ đó nó cũng bớt xấc láo.

3.

“Chân dung và đối thoại” một thời là cuốn sách bán rất chạy, thậm chí tái bản rất nhiều lần và tác giả, nhà thơ Trần Đăng Khoa, đã phải “tái nổi tiếng” sau bài thơ “hạt gạo làng ta”, có thể nói trại cuốn “chân dung và đối thoại” thành “nghệ sĩ làng ta” cho nó tiệp với Trần Đăng Khoa. Bây giờ sách ấy cũng còn ngoài tiệm, nhưng ít ai ngó, vì sách loại ấy bây giờ nhiều lắm, mà sách thể ấy cũng chẳng ai buồn xem, vì đọc tin trên mạng, trên báo đã muốn no. Bây giờ, nói không ngoa chứ chỉ cần một ca sĩ Hàn Quốc hắt hơi thôi là năm phút sau ở Việt Nam dân chúng đã xôn xao rồi.

Nhưng “Chân dung và đối thoại” không thuộc loại ấy, nó không chỉ là tin tức, nó không chỉ là phỏng vấn, nó là hiểu biết, là cảm nhận, thứ cảm nhận hiếm hoi như một loại xung điện đặc biệt, chỉ có trong những người làm thơ. Cũng như trong hàng triệu người Việt Nam ăn cơm. có một đứa trẻ ăn cơm mà hiểu về hạt gạo như Trần Đăng Khoa, có thể gọi là cực kỳ hiểu biết:

Hạt gạo làng ta
Có vị phù sa
Của sông Kinh Thầy
Có hương sen thơm
Trong hồ nước đầy
Có lời mẹ hát
Ngọt bùi đắng cay…

Hạt gạo làng ta
Có bão tháng bảy
Có mưa tháng ba
Giọt mồ hôi sa
Những trưa tháng sáu
Nước như ai nấu
Chết cả cá cờ
Cua ngoi lên bờ
Mẹ em xuống cấy…

 4.

Công ty tôi có rất nhiều nhân viên, cả “khối chí thức” lẫn “khối cần lao”. Có lần thi công một căn biệt thự cho bạn HPLT, tôi hỏi bạn ấy xem trong số nhân viên của mình bạn ấy thích ai nhất, một dạng như bình chọn, thật bất ngờ khi bạn ấy lại thích một anh thợ cơ khí, tên Thạch. Hơi bất ngờ vì Thạch không phải là một người thợ giỏi, Thạch lại không hiểu biết nhiều vì mới học đến lớp 5. Thạch lại hơi xấu trai và rất dở giao tiếp, chỉ lẳng lặng làm việc, làm cần mẫn và nhiệt tình. Thạch được bạn HPLT chú ý vì đã ngồi làm một cái hòm thư tặng bạn ấy.

Có một điều ở Thạch mà tôi rất thích, một cách cá nhân. Năm nào, đến Tết, Thạch cũng đến nhà tôi, tặng một món quà nhỏ và nói: “cảm ơn anh đã cho em làm việc”. Tôi rất xúc động vì câu nói ấy, một câu nói mà bất cứ một người chủ doanh nghiệp nào cũng muốn nghe, chỉ tiếc là nó không bao giờ được nói bởi những người thuộc “khối chí thức”.

5.

Thực ra, khoảng cách giữa cái biết và không biết là không lớn, vấn đề là biết cái gì và không biết cái gì, hoặc biết để làm gì mà không biết thì sẽ ra sao.